Riotorto

Igrexa vella de San Pedro de Riotorto

Igrexa dos sécalos XVII e XVIII, moi reformada a principios do século XX en estilo neogótico. A estructura actual consta dun campanario separado do corpo central. Os alicerces e muros que aparecen xunto ó camiño poden da-la idea de que existira outra torre.

Da estructura primitiva ten o campanario, datado no ano 1762, con pequena ventaíña octogonal decorada con pétalos no lado da porta e enriba dela unha inscrición con palabras xa borrosas. No recanto do mesmo hai unha imaxe de moi boa fritura que representa un home con barba.

No interior ten unha escaleira de caracol. Asemesmo, no corpo central da igrexa actual perviven algúns elementos da igrexa primitiva como a cabeza dun anxo ou o remate do vértice do tellado da fachada principal cunha mitra papal.

O corpo central consta dunha nave, cruceiro e dúas sacristías adosadas ó final. Salienta o retábulo maior, obra barroca de mediados do século XVIII, de influencia colonial mexicana, policromado, con dous corpos, de columnas salomónicas, con varias imaxes do século XVIII como as de San Pedro, San Xosé co Neno e a Virxe da Misericordia. As outras esculturas corresponden a Santiago, San Antón coneno Xesús, San Domingos de Guzmán, San Bieito Abade e Santa Bárbara con torre.

O retábulo dereito, con influencia rococó, con columnas e estípites, é da segunda metade do século XVIII. O retábulo esquerdo esquerdo é de influencia plateresca, con imaxes do século XVIII como a de San Roque co cadelo, O Neno Xesús con bola e cruz n aman, San Carlos Borromeo con custodia e palma, e un San Antón Abade do século XVI.

No cemiterio desta igrexa existe unha escultura de características galegas no panteón da familia das Veigas de moi boa factura.

Nas contas do ano 1829 do único libro de Fábrica un pouco antigo da parroquia de San Pedro de Riotorto, admitense en data distintas cantidades por cal para argamasa e branqueo de paredes, madeira para erguer e recompone-lo teito da capela das Dolores, face-las ventás das bufardas, poñe-las baldosas á igrexa e enlousar de novo o adro.

En 1887, empezouse a construír de nova planta por se vir abaixo unha boa parte da vella igrexa e ameazar ruína o resto dela. En 1888, e por falta de recursos, aínda no se dera fin á obra; faltaban tódolos cales de fóra, a maior parte de dentro e tamén parte do baldosado. Os mestres de cachotería foron Manuel Tato e José Leiro, veciños de Pontevedra e rematantes da edificación. Actuou como ferreiro Jesús Cancio López, da Veiga (Asturias); como carpinteiro, José Novo, do mesmo Riotorto; aserrador e contratista de madeiras, Pedro Bouso, fregués da parroquia; e albanel e pintor, Antonio Mel.

Igrexa parroquial de San Pedro de Riotorto

Inaugurada no ano 1956, sen interese artístico, ten unha nave, cruceiro, torre e sacristía. Os elementos máis interesantes proceden da igrexa vella de San Pedro, como son o Cristo do século XVIII na parte central, a imaxe de San Pedro do XVII de boa talla e unha parándola do século XIX que foi da Casa Ducal de San Sadurniño.

Na sacristía hai unha cruz procesional de prata do ano 1604, con figuriñas dos Apóstolos e no reverso a Inmaculada; un incensiario do século XVII de prata con debuxos repuxados; unha custodio de prata con forma de sol do século XVII, procedente da igrexa vella e anovada en 1888 polo prateiro de Mondoñedo Juan Sánchez; e un copón de prata.

Entre a moblaxe hai un harmonio procedente da Casa de Alba. Entre as tallas máis modernas salienta a de San Cristovo feita en pino vermello polo escultor compostelán Rey Andrade, autor doutras imaxes existentes na igrexa.

Casa de Pizca na Praza das Rodrigas

Tratábase dunha casa que conservaba na parte superior da fachada un escudo do século XVIII, dividido en tres cuarteis: o superior onde se podía aprécialo “M” da familia Montenegro; e nos inferiores, o da esquerda estaba subdividido con cinco flores de lis enriba e un león embaixo; e o da dereita presentaba un castelo dunha soa porta, dúas ventás e tres ameas. Esta casa caeu hai uns anos.

Castro da Coroa nas Rodrigas

Pequeño castro situado por enriba da capitalidade das Rodrigas e situado nun lugar estratégico para domina-lo Val de Riotorto. Aínda conserva parte dos muros defensivos, maila súa estructura interna descoñecese debido á forte invasión das árbores. Dentro dos círculos defensivos existen moitos furados, algúns deles de considerable altura, sen que haxa unha explicación clara sobre eles os veciños din que son cousa dos “mouros”, pero posiblemente son producto das excavacións feitas por José Villamil e Castro a finais do século XIX e por saqueos. Deste castro proceden varias pezas de bronce e ouro, algunhas delas depositadas no Museo Provincial de Lugo.

Casa de Rancaño en Cachán

Construcción de fortes muros de cachotería e pedra de cantería nos recantos e nos marcos das ventás. Fachada de tres alturas, con cinco ventás no medio; chaminea típica das casas grandes chairegas, e cuberta a catro augas. A planta da casa é dun xeito trapezoidal.

Na parte traseira ten porche de madeira con escaleiras e cabozo con entrada lateral. Seica é do século XVIII, aínda que Carlota Eiros dátaa en 1853. Xunto a ela existía un cruceiro con tiara de pedra relacionado co camiño que leva á antita igrexa parroquial de San Pedro, pero que hoxe en día desapareceu. Na fachada tivo hai anos un reloxo de sol, hoxe depositado no claustro do Museo Provincial de Lugo coa lenda “ANO D 1853 / JUAN ANTO / RANCAÑO”. No interior conserva boas pezas de moblaxe antiga.

Casa de Moirón no Mazo

Situada no Mazo, foi un antigo pazo, e aínda conserva parte da estructura destas construccións típicas galegas. Hoxe atópase moi modificada, xa que perdeu a galería acristalada de madeira que tiña na fachada, ademais do cabozo da entrada e o pozo.

De tódolos xeitos, malia unha reforma penosa, conserva na parte de atrás un escudo cuartelado do século XVI e aínda que os cuarteis non están divididos escultóricamente pódense separar: o primeiro presenta cinco estrela; o segundo unha águia coas ás estendidas, posiblemente da familia Aguiar; o terceiro unhas ondas cun motivo imperceptible enriba; e o cuarto, aparece cun escudo escaquelado dentro do principal e bordeado con letras por enriba. Non obstante, o conxunto actual pertence ó século XVIII, de tipo neoclásico, con planta rectangular, tres alturas e faio, paredes de cachotería recebadas, recantos de pedra de cantería e cuberta de lousa a catro augas.

Tivo unha cheminea das típicas chairegas como se pode ver aínda en fotografías dos anos vinte do século XX. Completaba o conxunto un forno e un pallar. Denominouse tamén “Pazo de Agüera”, polo apelido dos seus propietarios, en el pasou algunhas tempadas o escritor Álvaro Cunqueiro.

Casa do Pacio

Aínda que moi modificada polo tempo, esta casa debeu ser no seu tempo un pazo e así parece que o confirma a toponimia. Saliente a típica cheminea, característica das casas grandes da Terra Chá. Na parte Central dun dos laterais da cuberta da lousa presenta un corpo máis alto có resto da estructura do edificio. Nunca das fachadas presenta un cabozo con acceso por unha porta lateral.

Casa particular no Teixeiro

Nunca das paredes do cabozo ten un reloxo de sol, de características semellantes a outro que existe nunca casa do Val.

Casa particular no Val

Xunto a estrada que leva do Val deica A Moxoeira unha casa presenta na súa parede un reloxo de sol de moi boa factura sobre lousa, con remate de sol e cruz e números romano. É do século XIX e parece poñer “MANUEL EVIA”.

Casa do Concello

Vello caserón ó que se lle engadiu un terceiro corpo en altura hai anos. Como único elemento de interese móstramos unha efigie de metal dun antigo alcalde de Riotorto, nacido en Augaxosa, coa inscrición: “DON LUIS PEREZ GONZALEZ / 1825-1905 / CONSAGRO SU ESFUERZO / E INTELIGENCIA AL BIENESTAR / DE SU PUEBLO / TESTIMONIO ESPONTANEO / DE GRATITUD DE SUS HERMANOS / EMIGRADOS / LOS HIJOS DE RIOTORTO / EN BUENOS AIRES / 14 DE NOVIEMBRE DE 1928”

Casa de Bermudez na Veiga

A casa de Bermúdez presentaba hai anos un bo aspecto como casa señorial, pero desgraciadamente foi desfeita no interior, aínda se conserva algúns restos como unha escaleira monumental de pedra. Data de 1854.

Casa do Roxo en Valverde

Casa de grandes dimensións, con muros de cachotería e numerosos vans, que tivo capela e que formouse en varias etapas históricas. Posúe aínda hoxe restos dunha inscrición.